مطابق اصل 30 قانون اساسی، دولت موظف است شرایط تحصیل رایگان تا مقطع متوسطه را فراهم کندو برای تحصیلات عالی تا حَد خود کفایی کشور به صورت رایگان گسترش دهد، و نیز بر اساس منشور حقوق ن، حق آموزش های تخصصی تا بالا ترین مقاطع از حقوق زن ایرانی می باشد.
بر این اساس یکی از حقوق اشخاص اعم از زن و مرد، حق تحصیل است و دولت باید شرایط را برای تحقق این حق فراهم کند. ولی امکان دارد شرایطی بعد از عقد ایجاد شود که مرد خواستار منع تحصیل زن خود گردد. به طور کلی، قانونی برای منع تحصیل زن وجود ندارد و به چیزی که مطرح است و در رویه دادگاه وجود دارد را در ادامه خواهیم پرداخت.
مطابق ماده ی 1105 قانون مدنی، ریاست خانواده برعهده ی مرد است که این حق امتیازاتی تابع قانون برای مرد را به دنبال دارد، ولی در قانون به طور صریح، موادی برای منع تحصیل زن بیان نگردیده است، اما در رویه چنانچه اثبات گردد که شرایط تحصیل زن به بنیاد خانواده آسیب می زند، دادگاه حکم بر منع تحصیل وی را صادر می نماید. این شرایط عبارتند از:
الف . چنانچه تحصیل زن مانع از انجام وظایف شویی گردد، مرد می تواند به سبب عدم تمکین زن، از دادگاه خواستار منع تحصیل او شود .
ب . مطابق ماده ی 1114 قانون مدنی، زوجه می بایست در خانه ای که زوج تعیین می نماید، زندگی کند، مگر این که اختیار تعیین خانه به زن داده شود. براین اساس، زن نمی تواند در منزل یا خوابگاه دانشجویی بدون تنفیذ همسرش اقامت کند.
شرط تحصیل در سند ازدواج
یکی از شروطی که می توان در عقدنامه قید کرد، شرط تحصیل است که در صورت تایید این شرط به وسیله ی مرد، به زوجه این اختیار داده می شود که تا هر مقطع تحصیلی که خودش لازم بداند و در هر جایی که شرایط ایجاب نماید، تحصیل کند.
چنانچه این شرط میان طرفین تایید نشده باشد و یا زن حق تحصیل خود را سلب نموده باشد، بر اساس مواد 959 و 960 قانون مدنی، تحصیل زن اگر مانع انجام وظایفش نگردد، می تواند آن را انجام دهد. بنابراین صرف سلب حق تحصیل، مانع از تحصیل زن نمی گردد .
روند پیگیری منع تحصیل
چنانچه زن در زمان تحصیل، از انجام وظایفش در روابط شویی امتناع کند، مرد میتواند دادخواستی مبنی بر عدم تمکین زوجه به دادگاه ارائه دهد، و دادگاه بعد از بررسی دقیق شرایط تحصیلی زن، چنانچه تحصیل او را مانع از انجام وظایف شویی تشخیص دهد، حکم منع تحصیل زن را صادر می کند.
فرق منع تحصیل و منع اشتغال
مطابق ماده ی 1117 قانون مدنی، مرد می تواند همسرش را از حرفه یا صنعتی که منافی مصلحت خانواده یا حیثیات خود یا زوجه باشد منع نماید. این قانون فقط در مورد منع اشتغال زن صدق می کند و از مصادیق منع تحصیل محسوب نمی شود و مرد قادر نیست صرف این قانون زوجه را از تحصیل منع کند.
پرداخت هزینه های تحصیل
مطابق ماده ی 1102 قانون مدنی، بعد از عقد، حقوق و وظایفی بر عهده ی زن و شوهر قرار می گیرد، یکی از این وظایف مرد، پرداخت نفقه به زن است، ولی با توجه به ماده ی 1107 قانون مدنی، مواردی که در این قانون بیان گردیده است به عنوان تمثیل هستند. بنابراین پرداخت هزینه های تحصیل زن با مرد است. اما این مسئله مشمول پرداخت هزینه های تحصیلات عالی نمی گردد.
منع تحصیل شوهر
همان گونه که مرد قادر است مانع تحصیل زن شود، زن هم در صورتی که تحصیل مرد، مانع از برقراری رابطه ی شویی و انجام وظایفش در قبال زن گردد، می تواند دادخواستی مبنی بر عدم تحصیل زوج به دادگاه ارائه کند و در صورت تایید دادگاه مانع از تحصیل او شود.
آیا صرف تحصیل زوجه ناشزه محسوب میشود؟
چنانچه اثبات گردد تحصیل زن، منافاتی با تمکین او در روابط شویی ندارد، زن ناشزه محسوب نمی شود و می تواند به تحصیل خود ادامه دهد و همچنان مستحق دریافت نفقه خواهد بود.